Vidayı kısaca bağlantı noktası olarak tanımlayabiliriz. Hayatımızda kullandığımız bir çok şeyin ( Mobilya, Televizyon, Radyo, Bilgisayar, Priz, Koltuk, Sandalye, Otomobil vs) bağlantı noktalarında vida ile karşılaşırız.
Vida, esas itibarı ile, silindirik bir mil üzerine vida profili adı verilen diş şeklinin heliks eğrisi boyunca sarılması ile meydana gelir. Helis eğrisi, uzun dik kenarı, üzerine sarılacağı silindirin taban çevresine eşit olan bir dik üçgenin hipotenüsünün, silindir üzerine sarılışı sırasında oluşturduğu eğridir. Dik üçgenin kısa kenarı ise vidanın adımını göstermektedir ve helisin silindir yüzeyini bir defa dolanışındaki yükselme miktarı olarak tanımlanabilir.
Helisin silindir üzerine sarılma yönüne göre, sağ ve sol vidalar oluşur. Silindire sarılan helis birden fazla ise vida, helis sayısına göre iki, üç,…,ağızlı vida olarak adlandırılır.
Vida profilleri kullanım amacına göre tespit edilir :
Üçgen Vida Profili: Bağlantılarda kullanılan vidalardır. Metrik, Whitworth, vb.
Trapez ve Testere Profilli Vidalar: Hareket vidası olarak kullanılırlar .
Yuvarlak Profilli Vidalar: Atmosferik etkilere maruz kalan ve sık sık sökülüp takılması gereken yerlerde kullanılırlar.
Vida Adımı ?
Vida bir kuvvetin büyüklüğünü değiştirmek içinde kullanılabilir. Mil çevresini dönerek dolasan dişin açısı, tıpkı eğik bir düzlemin açısı gibidir buna vida adimi adi verilir. Vida adimi büyüdükçe vidanın ileri doğru hareketinde büyür.
Vida Nerelerde Kullanılır ?
Araba, uçak, gemi gibi sanayinin bir çok dalında, mobilya ve tüm mühendislik sektörlerinde kullanılmaktadır. Kısacası hayat ve hayati kolaylaştıran teknolojinin hayat kaynağı vidadır .
Vida Çeşitleri ?Saç Vidaları ;
Ana hammaddesi Cq 15-Cq 22 (DİN 1654) standardında olması gerekir. İkiden fazla sacın birbirine bağlanmasında duruma göre sivri uçlu, küt uçlu vidalar kullanılır. Bunun sağlıklı olabilmesi için çekme dayanımı, akma siniri, burkulma kabiliyeti en üst düzeyde olmalıdır. Saç vidaları geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Sert plastikler, Alüminyum, Pirinç, çeşitli levha ve profiller vb. gibi. Bunun için kullanılan malzemeye göre seçim yapılmalıdır. Birleştirme için kullanılacak vidanın vida dişi adımından (hatve) büyük olmamalıdır. İyi üretilmeyen saç vidası kullanıldığında istenmeyen zararlar verebilir.
Ağaç Vidaları ;
Malzeme ithal, D-9/1 DİN 17140 firmaşinden olmalıdır. Çekme, burulma, kopma, mukavemet oranları yüksek olmalıdır. Üretim ovalama sistemi ile olursa ( Freze sistemi değil ) ölçü farkları olmaz. Vidanın diş üstü çapının başı ve sonu ayni ölçüde olmalıdır.
Böyle olursa işlendiği ahşap da daha güçlü bağlantı oluşur kesinlikle gevşeme yapmaz. Vidayı alırken bunlara dikkat edelim.
Sunta Vidaları ;
Sunta vidalarının normları gereği hatvesi ve diş yükseklikleri diğer vidalara göre oldukça farklıdır. Bunun için ahşap, MDF ve sunta montajlarında kullanılır. Bu alanlarda deformasyon yapmamaları için standartlara uygun üretilmelidir. Kullanımı kolay olmalıdır.
Metrik Vidalar ;
İki parçayı birbirine bağlamak üzere kullanılır, çok yük binebilecek yerlerde kullanılması
tavsiye edilmez. Çelik cıvata özelliklerini göstermez. Daha hafif malzemelerin bağlanmasında kullanılır.
Vidaların Yapımı , Bakımı ve Onarımı ?
Vidaların bakimi ise özenle yapılmalıdır. Madeni yapıda olan vidaları sudan uzak tutmalıyız. Yoksa paslanabilir. Ve onarımı ise yine çok dikkatli yapılmalıdır. Çünkü yanlış bir onarım büyük hatalara yol açabilir. Örneğin o vida arabaya ya da herhangi bir makineye yanlış oturursa yine çok büyük kazalara yol açabilir.
Örneğin bir arabanın herhangi bir yerindeki bir vidası eksik olsa ne olur ? Hiç düşünmüş müydünüz ?
O araba çalışmaz .
Eğer vidanın eksik olduğu yer fren balataları gibi hayati önem taşıyan bir yerde ise ve eğer sizler ailece bir yerlere gezmeye örneğin bir kir gezintisine çıktıysanız. Sonucu düşünmek bile istemiyorum. Bedensel bir sakatlık ya da hayatinizin sona erdiğini görebilirisiniz.
O araba yolda giderken ansızın yolun ortasında durabilir. Hele yolunuz otoban ise;
O araba aşırı süratli ise ve vidanın gevşeyip yerinden düştüğünü düşünürsek araba virajda ise takla atabilir.
İşte bunun için yolculuklarda kullanılan Araba, uçak gemi taşıtların zamanında bakımlarının yapılması hayatimiz için çok önemlidir.
Daha verilebilecek çok örnekler var. Demek ki vidaların yaşantımızdaki Daha verilebilecek çok örnekler var. Demek ki vidaların yaşantımızdaki önemi ne kadar çökmüş meğerse ama biz bilmiyoruz
Bu yazının konusu vidalar olacak. Bu yazıda, vida nedir? vida geometrisi, helis, helis adımı.İç ve dış vida. Saplama, somun, Vidanın elemanları, hatve (adım). Sağ ve sol vida. Diş profillerine göre vidalar. Metrik ve whitworth vida sistemleri gibi kavramları açıklayacağız. İçerik menüsü aşağıdadır:
Vidalar Hakkında Genel Bilgi
Silindirik veya konik yüzeylere, eşit adım ve aynı profilde açılan helis kanallara vida denir.
Vidalar, bağlantı elemanı olarak kullanılabildiği gibi, hareket ve kuvvet iletiminde de kullanılır. İlgili Konu BKNZ: Vida Çeşitleri Konu Anlatımı
Helis : Bir silindirde belirli bir noktadan belli bir açı ile bir devir yaptırıldığında meydana gelen bir dolanıma helis denir. Üçgenin taban kenarı silindir çevresine eşit olduğundan bir dolanma sonunda BC kenarı A noktasına gelir (p) yüksekliği helis adımı olur.
Helis açısı yani adım küçük olursa vidanın oto blokajlığı artar. Helis açısının (adımın) küçük olduğu bağlantı vidaları yani üçgen vidalar iyice sıkıldıktan sonra muhtemel darbelerin etkisi ile kendiliğinden kolayca çözülmez.
Helis açısı (adımı) büyük olan vidalar da vardır. Fakat bunlar bağlantı vidaları olarak değil hareket vidaları olarak kullanılırlar.
İç vida ve dış vida
Dış yüzeyine vida açılmış bağlantı elemanlarına, başları varsa CİVATA, başları yoksa SAPLAMA denir. İç yüzeyine vida açılmış bağlantı elemanlarına ise SOMUN denir.
Vidanın Elemanları
Adım (Hatve) : Vidalarda bir diş dolusu- bir diş boşluğu arası meesafeye verilen isimdir. Birbiriyle eş çalışacak olan iki vida (Somun ve civata gibi) profil tipleri ve adımları aynı olmalıdır.
Metrik vidalarda anma çapı, Diş üstü çapına eşittir. Yani diş üstü çapı 30mm olan bir metrik vida M30 Adıyla anılır.
Sağ vida ve sol vida nedir ?
Bir vidanın sağ vida ya da sol vida olduğunu nasıl anlarız ?
Vidalar sıkma ve ilerleme durumuna göre isimler alırlar. Sıkıldığında sağ yönde ilerliyorsa sağ, sol yönde ilerliyorsa sol vida denir.
Bir diğer deyişle: saat ibresi yönünde sıkılıyorsa sağ helistir. Saat ibresinin tersi yönünde sıkılıyorsa sol helis vidadır.
Vidalarda Diş profilleri
Vidalar değişik amaçlarla, değişik diş profillerinde üretilebilirler. Bu farklı diş profilleri aşağıda verilmiştir.
A- Metrik Üçgen vida: Tepe açısı 60 derecedir. Bağlantı amaçlı kullanılır. B- Whitworth üçgen vida: Tepe açısı 55 derecedir. genelde sızdırmazlık amaçlı bağlantı vidasıdır. C- Kare vida: hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır. D- Trapez vida: hareket iletiminde tercih edilir. E- Testere Vida: tek yönlü kuvvetleri ve hareket iletiminde kullanılır. F- Yuvarlak vida: Daha çok tozlu ortamlarda, hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır.
Vidalarda Ağız sayısı
Vidaya alından bakıldığında birden fazla ağız görülüyorsa çok ağızlı vida denir.
Çok ağızlı vidalar, devir sayısının az, fakat ilerlemenin fazla olması istenen yerlerde kullanılır. Bir tam devirde, 3 ağızlı bir vidanın ilerleme hızı, tek ağızlı vidaya nazaran 3 kat fazladır.
Vidalı preslerin milleri, işkencelerin vidaları, bazı mengenelerin vidaları, çekme aparatları ,ve kameraların hareket düzenleri çok ağızlı vidalardandır.
Vidaların Standardizasyonu – Vida sistemleri
Herhangi bir makinede bir bağlantı vidasının bozulduğunu ya da kaybolduğunu düşünelim. Satın alacağımız vidanın makinedeki yerine oturması için birebir kaybolan vidanın aynısı ölçülerde olması gerekecek. Yoksa vida yerine oturmaz, sıkma yapmaz, ya da eskisi kadar verimli çalışmaz.
Bu gibi olumsuzlukların önüne geçmek için vidalarda standartlaşma yoluna gidilmiştir. Vidalarla ilgili Dünya çapında iki tip standart sistem bulunur. METRİK ve WHITWORH
Metrik Sistem Vidalar
TS 61/1’de tanımlanan metrik vidalarda, vida elemanlarının boyutsal birimi mm’dir. En çok kullanılan üçgen profilli vidalarda, Metrik dişli vidanın diş tepe açısı 60° dir. Vidanın en önemli elemanı olan adım, iki diş tepesi arasındaki mesafedir. Metrik vidalarda adım, milimetre cinsinden belirtilir. Vidanın elemanları adıma göre hesaplanır ve metrik vidanın ölçüsü, diş üstü çapına göre verilir.
Whitworth Vidalar
Whitworth, Parmak sistemi diye de bilinir. İngiliz Ölçü birimi INCH temel alınarak oluşturulmuştur. INCH sisteminde 25.4 mm = 1 INCH = 1 parmaktır. 1 INCH, kısaca 1” şeklinde ifade edilir. Whitworth sisteminde vidanın adımı = Parmaktaki diş sayısıdır.
Diş tepe açısı 55°dir. Whitworth vidalarda dişleri oluşturan üçgenin tepeleri üçgenin teorik yüksekliğinin 1/6’ sı kadar kesilerek yuvarlatılmıştır. Boşluksuzdur. Bu yüzden, sızdırmazlık isteyen boru vidaları parmak sistemine göre imal edilir.
Vida Açma Yöntemleri
Vidalar nasıl üretilir merak etmiş miydiniz? Vida imal etmenin birkaç değişik yolu vardır. Bunlardan aşağıdaki kısımda bahseceğiz.
Torna ve Otomat Tezgahlarda vida açma
Üzerine vida açılacak parça, uygun boyda kesilerek torna tezgahına bağlanır ve talaş kaldırma yoluyla vida açılır. Vida adımına uygun olarak sabit hızda ilerleyen bir kesici takım (vida kalemi), sabit hızda dönen iş parçası üzerinde helisel bir yol açar.
Vida açma işlemi, Üniversal ya da CNC (Bilgisayar kontrollü) torna tezgahlarında yapılabildiği gibi, seri üretim söz konusu ise Otomat tezgahı denilen tezgahlarda yapılır.
Daha çok, küçük çaplı vidalar açılırken kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde pafta ve kılavuz adı verilen takımlar kullanarak vida açılır.
Deliklere vida açılırken pafta, silindirik dış yüzeylere vida açılırken Kılavuz kullanılır. Kılavuz ve pafta, HSS çelikten yapılmış, bünyesindeki kesici dişlerle, istenen adım ve profilde izler açan kesici takımlardır.
Civata yapılacak malzeme, verilmek istenen vida profilinin açınımını sağlayan yivli levhalar arasında sıkıştırılarak yuvarlanması sağlanır. Bu işlem 16 mm den küçük çaplar için soğukta yapılır. Büyük çaplar sözkonusu ise sıcak haddeleme yapılır.
Civataların büyük kısmı bu yöntemle yapılır. talaş kaldırma olmadığından elyaf kesilmesi yoktur. Yüzeyde pekleşme olur ve mukavemet artar.
Somunlarda presle ilk şekillendirmeden sonra vida dişlerini talaş alarak açma zorunluluğu vardır.